 |
| 三个月前，从改造营获释的穆斯林海拉提，展示当时被戴手铐的情景 （图：对华援助协会,2018年6月26日） |
中国新疆自去年开始，大规模抓捕穆斯林。被捕者在看守所或“再在教育营”所受的折磨，外界所知仅是冰山一角。近期，对华援助新闻网采访了数十名穆斯林，他们有的是本人被送入“去极端化教育中心”，也有的是亲友在看守所遭到酷刑。以下报道，有幸存者真实名字，图片。基于其全家生命安全，暂不披露。
（新疆-2018年6月26日）中国当局大规模抓捕维吾尔族、哈萨克族及回族等少数民族。被捕者被送入看守所或“再教育营”，已有数以十万计的穆斯林遭到公安凌辱、酷刑折磨，其残忍程度，无法用言语描述。在新疆首府乌鲁木齐一看守所内，每天有多名被羁押者遭折磨致死，逼疯，甚至遭开枪镇压。一位亲历者家人向记者讲述姐姐九死一生的经历。
年约30岁的穆斯林帕奇古丽（化名），去年秋天，被乌鲁木齐公安莫名其妙带走刑事拘留。两个月后，家属才得知帕奇古丽被捕，仅因为在手机中安装了聊天软件Whats ’APP。帕奇古丽的妹妹阿丽腾古丽（化名），向记者讲述她姐姐在拘留所惨遭酷刑的一幕。她说，公安担心酷刑过程被外泄，安排彼此不相识的穆斯林同囚一室，每周会把他们转往其他看守所，与陌生人关在一起：
“我姐姐关在看守所里，几个月换了大概三十个看守所，有时十天、八天换一个看守所，有时候一个礼拜换一个看守所。警察害怕时间久了，被关的人和管教人员建立友谊，进而向家属通风报信。一般情况下，每个礼拜，警察就把我的姐姐带到别的看守所。每一次到新看守所，他们先打开囚室大门，问我姐姐是否认识新看守所里面的人。认识的话就不把她和她们关在一起。我姐姐即使认识也说‘不认识’。七、八天后，又把她转移到别处”。
帕奇古丽告诉妹妹，新疆警察每次抓人都在夜晚十二点以后，凌晨三点左右把人送入牢房：
“每天晚上，过了12点，他们才开始抓人。现在公安白天不抓人，白天可能怕被人看到，所以都是晚上偷偷抓人。抓人是由派出所所长出面打电话叫你去派出所签字，你一上车，马上把你捆绑起来。我姐姐被抓时大叫‘为什么要抓我？’，派出所所长说，你立即闭嘴，我们都带着枪。他们给我姐姐戴上黑头套，中途停车，转交给看守所的警察。派出所警察不会把人直接送到看守所”。
阿丽腾古丽说，她姐姐在看守所，被长期捆绑在一个椅子上，还用电警棍点击：
“在看守所里面，我姐姐大喊自己究竟做错了什么，第一天（管教）开始打她，如果不听话就戴上两公斤重的手铐和脚镣，我姐姐哭了三天，但到第四天，加到五公斤重，第十天加到八公斤。造成我姐姐的手腕和脚腕流血和感染。我姐姐走不动路就把她绑在一个椅子上，大小便都在椅子上。此后几个月，她自己没有上过厕所。警察跟她讲，你因为天天哭，所以给你戴八公斤的脚镣”。
旅居哈萨克斯坦的穆斯林努尔兰告诉记者，维吾尔族、哈萨克族和回族穆斯林是中国当局重点折磨对象，他们的目的就是要把人折磨致死：
“他们就是为了要把你打死，所以把你打成重伤，再放你出狱。如果死在监狱，就悄悄把你的尸体处理掉”。
一位哈萨克人披露，帕奇古丽（化名）先后与艾滋病患者关在一间囚室，又将其与维吾尔族人关在一起。有的人被导致口鼻糜烂：
“有蛆虫从嘴里爬出，又钻到鼻孔中。监狱羁押者还当着很多男警察，女性被脱光衣服，检查肛门。一名女子对警察说‘我是女的，你们给我一点起码的尊严好吗’。警察根本不理睬你，继续围观。帕奇古丽的照片中，她的两腿肌肉和腿骨已经分离，我看了图片都止不住流泪”。
今年6月中旬，乌鲁木齐火葬场曾公开招聘50名保安员，月薪8000元人民币。引发网民热议，不久该招聘广告被迫撤下。阿丽腾古丽说，很多穆斯林在贫血中死亡：
“我姐姐每一次问警察什么时候可放我出去，警察就说‘你还想出去？哈萨克族，维吾尔族进到这里来，谁也不要想出去’，还说“如果出去，没几天也会死。她们在看守所每天早晨喝连牛都不吃的白菜汤，中午就吃稀饭，还有一个冰冻的馍馍（馒头），无论你有什么病，都必须吃，还在吃饭前唱国歌，歌颂习近平，才能吃馍馍。有些病人躺在地上，咽不下饭，五、六天都不吃饭，最后死亡。所以里面的人就是活着出来，不到两天就死于贫血”。
帕奇古丽在看守所四个月后，终于支撑不住，处于昏迷状态。她的妹妹阿丽腾古丽说，警察怕我姐姐死在看守所，将她送到一所监狱医院：
“她昏迷中醒来，不知道趟在哪里，护士说‘你在医院’，姐姐看到周围的病人，都是手脚被绑着的或包着的，都是坐牢的人。警察把他们送到医院，我们家人去医院把姐姐接回来了。当时我姐姐昏迷，连眼睛都睁不开”。
在看守所内，被羁押的穆斯林分别穿黄色和黑色的马甲（又称：号服）。穿黄色马甲代表将被囚禁终身。阿丽腾古丽说：
“她们穿的叫黄马甲，如果穿黄马甲的就是一辈子出不去，他们被指涉及乌鲁木齐七五事件、贩毒，或被判刑10至20年的维吾尔族、哈萨克族、回族，还是40岁以上的老女人，她们大多数已经被逼疯。管教人员命令‘黄马甲’去殴打新进来的人”。
当局为了掩饰被捕者身份，从不披露被羁押的真实姓名。阿丽腾古丽披露，她姐姐目睹公安向一名维吾尔老人的腿部开枪，此后这名老人消失：
“这些被抓的哈萨克族人、维吾尔族人在里面都穿黄马甲，他们没有名字，都叫‘黄马甲’。他们穿的黑色布鞋从来不扔，我姐姐穿的黑布鞋估计被一百个人以上穿过，破烂得全是洞。警察拿着枪对着我姐姐，必须穿。在冬天，没有袜子，穿着单鞋跑步，脚上都是血，地上也都是血，墙壁上也是血。她们在一次跑步的时候，有一个维吾尔族老太太跑不动，她的烂鞋子掉了，弯腰准备把鞋子穿上，一个警察开枪打断了她的腿，雪地都被染红，警察把这位老太太弄走了，后来一直没有见到那个老太太，可能死了吧。所以他们再冷，鞋子掉了也必须跑步，为的是保命”。
在冬季，看守所警察用冷水浇向穆斯林，其残忍程度，让每一个经历者终身不忘。阿丽腾古丽说，警察还用电棍电击女性的乳房，活着出来的是上帝保佑：
“每一个月训话一次。警察随意打人，又拿冰冷的水浇在我姐姐的身上，一个女警察用膝盖压在我姐姐的肚子上，用手抓着她的头发，说你为什么会到这里来，你知道吗，还拿电警棍点击她们的乳房，我姐姐被电击过一次，有的人被电击过两、三次。维吾尔族女性都疯了。如果人死了就把她们带走。一个看守所每天要死好几个人。我姐姐看到这种场面，后面就老实了，也不敢哭了，她经常昏倒。如果那里面进去五个人，只要一个可以活着出来，那和我姐姐一样，是得到老天爷相救。我姐姐得知，和我姐姐同一天被抓的有三百多人，她姐姐是已知的唯一幸存者”。
帕奇古丽已获释多月，但是仍然没有获得自由。警察在其家对面的建筑物安装摄像头，不准她拉上窗帘，不准离开当地，不准去需要查验身份证的商场。她的妹妹说，姐姐的身份证一旦被商场门口的刷卡机验证，立即发出刺耳的响声，保安员拒绝其入内。
记者就此致电乌鲁木齐市公安局查询，但对方听到记者询问内容后，立即挂断电话。
对华援助协会记者理查德报道
哈萨克文翻译
哈萨克文翻译
ШҰАР Мұсылмандарының Геноцитке ұшырау хабарлары: Лагерден де үрейлі, Бір Мұсылманның мың өліп бір тірілген баяны
ШУАРда Былтырдан бастап, кең көлемде жаппай мұсылмандарды ұстау басталды. Ұсталушының Қамаққана немесе «Қайта тәрбиелеу Лагерінде» көрген азабын Халықараға тек мыңнан бірін ғана біледі. Жақында ChinaAid Он неше мұсылманнан сұқбат алды, олардың кейбірі «Ұшқарылықтан Арылту Үйрену Орталығында» жатқандар, кейбірі жақындары сол Қамаққана азап көргендер. Төмендегі хабарда Амандық үшін Сұқбат берушінің аты жөндері жасырылды.
(ШҰАР 2018 жылы 26 маусым)Қытай жергілікті үкіметі жаппай Ұйғыр, Қазақ, Дүнген қатарлы аз санды ұлттарды тұтқындады. Тұтқындалғандар Қамаққана немесе «қайта тәрбиелеу лагеріне» жөнелтілді. Жүз мыңнан астам мұсылмандар Қоғам қауіпсіздік күштерінің қорлауы мен тәндік азаптауларының шектен шыққандығын ауызбен айтып жеткізу мүмкін емес.Үрімжіде бір Қамақ бөлімшесінде әр күні көптеген қамалушылар азаптап өлтіріледі не жынды болады, тіпті наганмен атып басықтырады. Осы барысты мың өліп мың тіріліп бастан кешірген әпекесінің кешірмесін туыстары тілшіге баяндап берді.
Отыз жастардағы мұсылман Баршагүл(аты өзгертілді) былтыр күзде Үрімжі Қоғам қауіпсіздік мекемесіне еш себепсіз қылмыстық қамақпен алып кетеді, екі айдан кейін барып отбасы оның ұсталғанын біледі, тек қана ұялы телефонында Wathapp программасы болғандығында екен. Баршагүлдің сіңілісі Алтынгүл (аты өзгертілді) тілшіге әпекесінің уақытша қамау изолиятроында бастан кешкен азаптарын айтып берді. Оның айтуынша, Қоғам Қауіпсіздік қызметкерлері Азаптау барысының сыртқа жайылып кетуінен алаңдап, бір-бірін танымайтын мұсылмандарды бір бөлмеге қамап отырған, әр апта сайын басқа Полиция бөлімшесіне жөткеп, бейтаныс адамдармен қамап отырған:
«Менің әпекем неше айда отыз неше қамаққана ауыстырды, кейде он не сегіз күнде, кейде бір аптада бір бөлімше ауыстырып тұрды. Сақшылар уақыт ұзара келе қылмыскер мен тәрбиелеушілердің өзара достасып, отбасындағыларға хабар жіберуден алаңдады. Әдетте әр апта сайын сақшылар әпекемді басқа бөлімшеге ауыстырады, әр жаңа бөлімшеге келгенде әр жолы әпекемнен сұрайды ішіндегілерді танитын-танымайтынын, егер танимын десе басқалармен бірге қамайды, Әпекем таныса да танымаймын деп айтады, сонда да жеті, сегіз күннен кейін оларды басқа жаққа алып кетеді» дейді.
Баршагүлдің сіңілісіне айтуынша, Шинжияң полициясы әр жолы адам ұстағанда түнгі сағат он екіден кейін ұстайды, таңғы сағат үштер шамасыда түрмеге қамап болады:
«Әр күні кеште, он екіден өткен соң, олар адам ұстап бастайды. Қазір Қоғам Қауіпсіздік мекемесі таңертең адам ұстамйды, таңертең адам ұстаса байқалып қалады, сондықтан түнде жасырын ұстайды. Адам ұстағанда Полиция бөлімшесінің бастығы саған қоңырау шалып мекемеге қол қойып кетуді бұйырады, сен көлікке шықсаң болды олар сені байлап алады. Менің әпекем ұсталғанда неге ұстайсыңдар деп сұрайпты, сонда бөлімше бастығы аузыңды жап, біздің бәрімізде қару бар депті. Олар әпекемнің басына қара қап кигізіп, орта жолда тоқтатып, Қамақ бөліміне жауапты сақшыларға өткізіп беріпті. Полиция бөлімшесіндегі полициялар Қамаққанаға ұсталған адамды тіке кіргізе алмайды.
Алтынгүлдің айтуынша, Оның әпекесі Қамақта бір орындыққа ұзақ уақыт байланып отырыпты, және де төк таяқпен ұрғылайды екен:
«Қамақта, менің әпекем айқайлап не қателік істегенін сұрайды, бірінші күні (Тәрбиелеуші) оны ұрады, егер сөз тыңдамаса екі келі қолкісен мен кісен салып қояды екен, әпекем үш күн жылапты, төртінші күні бес келіге ауырласқан, оныншы күні сегіз келі болған. Соның салдарынан әпекемнің қолы мен аяғынан қан шығып іріңдеп кеткен. Әпекем жүре алмаса оны орындыққа байлап қояды екен, үлкен кіші дәрет бәрі сонда болады екен. Осыдан бірнеше айдан кейін ол туалетке өзі бара алмайтын болып қалған. Сақшының айтуынша ол күнде жылауы себепті Сегіз келі кісен салған».
Қазақстанға келген Нұрлан тілшіге Ондағы Ұйғыр, Қазақ және Дүнген мұсылмандар Қытай үкіметінің ең жоғары дәрежеде азаптау объектісі екен, олардың мақсаты адамды азаптап, қинап өлтіру:
«Олар сені ұрып өлтіру үшін істеп отыр, сондықтан сені ауыр жаралы қылып түрмеден шығарады, егер түрмеде өліп қалсаң өлігіңді білдіртпей көме салады».
Бір Қазақ кісінің айтуынша, Баршагүлды (аты өзгертілді) талай рет ЖИТС(СПИД) науқастармен бірге жатқызған, және де ұйғырлармен жатқызған. Кейбірінің ауыз-мұрындары шіріп кеткен:
«Құрт ауыздан кіріп мұрыннан шығад. Түрме бақылаушысы көптеген еркек сақшылардың алдында әйелдерге киімдерін тыр жалаңаштап шешкізіп, анал тесігін тексереді. Бір Қыз Сақшыларға: мен әйелзатымын ғой, менің ар намысымды силасаңдар етті дегеніне қарамай оған қарап тұра берді. Баршагүлдің суретіне қарағанда, оның аяғындағы бұлшық етпен сүйектері ажырап кеткен, суретті көрген адам көз жасын тоқтата алмай жылайды».
Биыл Маусым айында Үрімжі Крематориында Елу Қауіпсіздік қызметкер қабылдаймыз, айлығы 8000 (450000 теңге) юан деп шығарған. Осы ақпаратты қызу талықалай бастаған соң, бұл жарнама алынып тасталды. Алтынгүлдың айтуынша көп мұсылмандар қан аздықтан өледі:
«Менің Әпекем әр жолы сақшыдан өзін қашан шығаратынын сұрайды, Сақшы: Дәмесін, Қазақ, Ұйғырлар бұнда кіргені ешқайсысы шығамын деп ойламасын, Шыққан күннің өзінде бірнеше күн өтпей өледі деген. Олар Қамақта Әр күні таңертең Сиырда жемейтін капуста сорпасын жейді, түсте күріш суын ішеді және бір қатып қалған буға піскен нан (момо) жейді, мейлі сенде қандай ауру болсын, сөзсіз жейсің, әр жолы тамақтан бұрын мемлекет әнұранын айтады, Ши Жинпиңды мадақтағанда ғана момо жей алады. Кейбір адамдар ауырып жерде жатып қалады, тамақта жей алмай бес-алты күн жатқан соң өледі. Сондықтан Ішіне тірі адам кіріп, екі күн болмай қан аздықтан өліп кетеді».
Баршагүл Қамақта төрт айдан кейін шыдамай талып қалған. Алтынгүлдің айтуынша Сақшылар оның қамақта өліп қалуынан қорқып оны түрме емханасына апарған:
«Ол есін әрең жинап қайда екенін сұрады, медбике емханадасың деді, айналасындағы ауруларға қараса қолдары кісенделген немесе байланған адамдар екен. Сақшылар оны Емханаға әкелген соң біз отбасымен әпекемізді алып қайттық. Ол кезде әпекем әлі есін жия алмай жатқан еді, көзін де аша алмады».
Қамаққанада мұсылмандар Сары түсті мен Қара түсті киім киеді. Сары түстілері Мезгілсіз кеткендер. Алтынгүлдің айтуынша:
Оларға сары киім кигізеді, Сары киім кигендері өмір бойы шыға алмайды, Олар Үрімжі оқиғасына қатысқандар, Есірткі сатқандар немесе он не жиырма жыл кесілген Ұйғыр, Қазақ, Дүнгендер, Олар Қырықтан асқан әйелдер, олардың көбісі құтырып кетті. Тәрбиелеушілер Сары киімділерге жаңадан келгендерді ұруға бұйрық береді».
Олар қамалған адамдардың кім екендігін біліп қоюдан алаңдап олардың аттарын атамайды. Алтынгүлдің айтуынша, оның әпекесі Қоғам қауіпсіздік сақшысының бір ұйғыр апаның аяғынан оқ атқанын өз көзімен көрген, одан кейін ол ұйғыр апа ғайып болып кетті:
«Ұсталған Қазақ, Ұйғырлар Сары киім киеді, аттары аталмайды, тек сары киімділер дейді. Олардың киген қара бұл аяқкиімдерін лақтыруға болмайды, Менің әпекемнің аяғындағы қара бұл аяқкиімдерін жүзден артық адам киген болуы мүмкін, тесік тесік. Сақшы менің әпекеме наганын төсеп тұрып сөзсіз киюін бұйырды. Қыста байпақ жоқ, жалаң аяқкиіммен жүгірді, аяқта бәрі қан, жерде бәрі қан, қабырғада да қан. Олар бір рет жүгірген кезде, бір ұйғыр апа жүгіре алмай аяқ киімі түсіп қалады, енді еңкейіп ала бергенінде бір сақшы оның аяғынан атып жібереді, қардың үсті бірақ қанға боялды, сақшы бұл апаны алып кетті, содан кейін ол апаны көрген жоқ, өліп қалған болуы мүмкін. Сондықтан олар мейлі аяз болсын, мейлі аяқкиімдері түсіп қалсын, сонда да жүгірулері керек, жандарын сақтап қалулары үшін».
Қыста, Қамақтағы Сақшылар Суық сумен Мұсылмандардың үстіне құяды, өте аянышты, әрбір басынан өткізген адам есінен шығармайды. Алтынгүлдің айтуынша, Сақшылар төк таяқпен әйелдердің омырауын соққылайды екен, тірі шыққандарды құдай сақтаған деген сөз:
«Әр айда бір тәрбиелеу кезеңі болады. Сақшы кезкелген адамды ұрады, және де суық сумен әпекемнің үстіне құяды, бір әйел сақшы тізесімен әпекемнің құрсағына жатып алып, қолымен шашын тартып тұрып, не үшін мұнда келгеніңді білесіңба деп оның омырауын төк таяқпен соққылайды екен, әпекеме бір рет соққан, кейбіріне екі-үш рет соққан. Ұйғыр әйелдер құтырып кетті. Егер адам өліп қалса олар алып кетеді. Бір қамақ орнында әр күні бірнеше адам өледі. Әпекем осыны көрген соң жуассып қалды, жылауын да тоқтатты, бірақ көп талатын болып қалды. Егер оның ішінде бес адам кіріп бір адам тірі шықса ол менің әпекем сияқты құдай қолдаған деген сөз. Әпекемнің білуінше өзімен бірге ұсталған үш жүз адамның ішінде әпекем ғана тірі қалған жалғыз адам екен».
Баршагүл түрмеден шыққанына көп айлар болса да, оған еркіндік берілмепті. Сақшы оның үйінің қарсысындағы құрылыста камера орнатып, оған перде ілуіне, сол өңірден кетуіне, жеке куәлікпен ғана кіре алатын дүкендерге кіруге тиым салыпты. Егер әпекесі жеке куәлігімен дүкенге кірмекші болып есіктегі жеке куәлік тексергішке ұрса шиқылдап шыға келеді, күзетші оны кіргізбейді.
Тілші осы туралы Үрімжі қалалық қоғам қауіпсіздік мекемесіне қоңырау шалып, осы іс туралы сұрағанында қарсы жақ телефонды үзе салды.
ChinaAid Тілшісі Ришарт
波斯语翻译
شۇار مۇسىلماندارىنىڭ گەنوتسيتكە ۇشىراۋ حابارلارى: لاگەردەن دە ۇرەيلى، ءبىر مۇسىلماننىڭ مىڭ ءولىپ ءبىر تىرىلگەن بايانى
شۋاردا بىلتىردان باستاپ، كەڭ كولەمدە جاپپاي مۇسىلمانداردى ۇستاۋ باستالدى. ۇستالۋشىنىڭ قاماققانا نەمەسە «قايتا تاربيەلەۋ لاگەرىندە» كورگەن ازابىن حالىقاراعا تەك مىڭنان ءبىرىن عانا بىلەدى. جاقىندا chinaaid ون نەشە مۇسىلماننان سۇقبات الدى، ولاردىڭ كەيبىرى «ۇشقارىلىقتان ارىلتۋ ۇيرەنۋ ورتالىعىندا» جاتقاندار، كەيبىرى جاقىندارى سول قاماققانا ازاپ كورگەندەر. تومەندەگى حاباردا اماندىق ءۇشىن سۇقبات بەرۋشىنىڭ اتى جوندەرى جاسىرىلدى.
(شۇار 2018 جىلى 26 ماۋسىم)قىتاي جەرگىلىكتى ۇكىمەتى جاپپاي ۇيعىر، قازاق، دۇنگەن قاتارلى از ساندى ۇلتتاردى تۇتقىندادى. تۇتقىندالعاندار قاماققانا نەمەسە «قايتا تاربيەلەۋ لاگەرىنە» جونەلتىلدى. ءجۇز مىڭنان استام مۇسىلماندار قوعام قاۋىپسىزدىك كۇشتەرىنىڭ قورلاۋى مەن تاندىك ازاپتاۋلارىنىڭ شەكتەن شىققاندىعىن اۋىزبەن ايتىپ جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس.ۇرىمجىدە ءبىر قاماق بولىمشەسىندە ءار كۇنى كوپتەگەن قامالۋشىلار ازاپتاپ ولتىرىلەدى نە جىندى بولادى، ءتىپتى ناگانمەن اتىپ باسىقتىرادى. وسى بارىستى مىڭ ءولىپ مىڭ ءتىرىلىپ باستان كەشىرگەن اپەكەسىنىڭ كەشىرمەسىن تۋىستارى تىلشىگە بايانداپ بەردى.
وتىز جاستارداعى مۇسىلمان بارشاگۇل(اتى وزگەرتىلدى) بىلتىر كۇزدە ءۇرىمجى قوعام قاۋىپسىزدىك مەكەمەسىنە ەش سەبەپسىز قىلمىستىق قاماقپەن الىپ كەتەدى، ەكى ايدان كەيىن بارىپ وتباسى ونىڭ ۇستالعانىن بىلەدى، تەك قانا ۇيالى تەلەفونىندا wathapp پروگرامماسى بولعاندىعىندا ەكەن. بارشاگۇلدىڭ ءسىڭىلىسى التىنگۇل (اتى وزگەرتىلدى) تىلشىگە اپەكەسىنىڭ ۋاقىتشا قاماۋ يزوليياتروىندا باستان كەشكەن ازاپتارىن ايتىپ بەردى. ونىڭ ايتۋىنشا، قوعام قاۋىپسىزدىك قىزمەتكەرلەرى ازاپتاۋ بارىسىنىڭ سىرتقا جايىلىپ كەتۋىنەن الاڭداپ، ءبىر-ءبىرىن تانىمايتىن مۇسىلمانداردى ءبىر بولمەگە قاماپ وتىرعان، ءار اپتا سايىن باسقا پوليتسييا بولىمشەسىنە جوتكەپ، بەيتانىس ادامدارمەن قاماپ وتىرعان:
«مەنىڭ اپەكەم نەشە ايدا وتىز نەشە قاماققانا اۋىستىردى، كەيدە ون نە سەگىز كۇندە، كەيدە ءبىر اپتادا ءبىر بولىمشە اۋىستىرىپ تۇردى. ساقشىلار ۋاقىت ۇزارا كەلە قىلمىسكەر مەن تاربيەلەۋشىلەردىڭ ءوزارا دوستاسىپ، وتباسىنداعىلارعا حابار جىبەرۋدەن الاڭدادى. ادەتتە ءار اپتا سايىن ساقشىلار اپەكەمدى باسقا بولىمشەگە اۋىستىرادى، ءار جاڭا بولىمشەگە كەلگەندە ءار جولى اپەكەمنەن سۇرايدى ىشىندەگىلەردى تانيتىن-تانىمايتىنىن، ەگەر تانيمىن دەسە باسقالارمەن بىرگە قامايدى، اپەكەم تانىسا دا تانىمايمىن دەپ ايتادى، سوندا دا جەتى، سەگىز كۇننەن كەيىن ولاردى باسقا جاققا الىپ كەتەدى» دەيدى.
بارشاگۇلدىڭ سىڭىلىسىنە ايتۋىنشا، شينجيياڭ پوليتسيياسى ءار جولى ادام ۇستاعاندا تۇنگى ساعات ون ەكىدەن كەيىن ۇستايدى، تاڭعى ساعات ۇشتەر شاماسىدا تۇرمەگە قاماپ بولادى:
«ءار كۇنى كەشتە، ون ەكىدەن وتكەن سوڭ، ولار ادام ۇستاپ باستايدى. قازىر قوعام قاۋىپسىزدىك مەكەمەسى تاڭەرتەڭ ادام ۇستاميدى، تاڭەرتەڭ ادام ۇستاسا بايقالىپ قالادى، سوندىقتان تۇندە جاسىرىن ۇستايدى. ادام ۇستاعاندا پوليتسييا بولىمشەسىنىڭ باستىعى ساعان قوڭىراۋ شالىپ مەكەمەگە قول قويىپ كەتۋدى بۇيىرادى، سەن كولىككە شىقساڭ بولدى ولار سەنى بايلاپ الادى. مەنىڭ اپەكەم ۇستالعاندا نەگە ۇستايسىڭدار دەپ سۇرايپتى، سوندا بولىمشە باستىعى اۋزىڭدى جاپ، ءبىزدىڭ بارىمىزدە قارۋ بار دەپتى. ولار اپەكەمنىڭ باسىنا قارا قاپ كيگىزىپ، ورتا جولدا توقتاتىپ، قاماق بولىمىنە جاۋاپتى ساقشىلارعا وتكىزىپ بەرىپتى. پوليتسييا بولىمشەسىندەگى پوليتسييالار قاماققاناعا ۇستالعان ادامدى تىكە كىرگىزە المايدى.
التىنگۇلدىڭ ايتۋىنشا، ونىڭ اپەكەسى قاماقتا ءبىر ورىندىققا ۇزاق ۋاقىت بايلانىپ وتىرىپتى، جانە دە توك تاياقپەن ۇرعىلايدى ەكەن:
«قاماقتا، مەنىڭ اپەكەم ايقايلاپ نە قاتەلىك ىستەگەنىن سۇرايدى، ءبىرىنشى كۇنى (تاربيەلەۋشى) ونى ۇرادى، ەگەر ءسوز تىڭداماسا ەكى كەلى قولكىسەن مەن كىسەن سالىپ قويادى ەكەن، اپەكەم ءۇش كۇن جىلاپتى، ءتورتىنشى كۇنى بەس كەلىگە اۋىرلاسقان، ونىنشى كۇنى سەگىز كەلى بولعان. سونىڭ سالدارىنان اپەكەمنىڭ قولى مەن اياعىنان قان شىعىپ ىرىڭدەپ كەتكەن. اپەكەم جۇرە الماسا ونى ورىندىققا بايلاپ قويادى ەكەن، ۇلكەن كىشى دارەت ءبارى سوندا بولادى ەكەن. وسىدان بىرنەشە ايدان كەيىن ول تۋالەتكە ءوزى بارا المايتىن بولىپ قالعان. ساقشىنىڭ ايتۋىنشا ول كۇندە جىلاۋى سەبەپتى سەگىز كەلى كىسەن سالعان».
قازاقستانعا كەلگەن نۇرلان تىلشىگە ونداعى ۇيعىر، قازاق جانە دۇنگەن مۇسىلماندار قىتاي ۇكىمەتىنىڭ ەڭ جوعارى دارەجەدە ازاپتاۋ وبەكتىسى ەكەن، ولاردىڭ ماقساتى ادامدى ازاپتاپ، قيناپ ءولتىرۋ:
«ولار سەنى ۇرىپ ءولتىرۋ ءۇشىن ىستەپ وتىر، سوندىقتان سەنى اۋىر جارالى قىلىپ تۇرمەدەن شىعارادى، ەگەر تۇرمەدە ءولىپ قالساڭ ولىگىڭدى بىلدىرتپەي كومە سالادى».
ءبىر قازاق كىسىنىڭ ايتۋىنشا، بارشاگۇلدى (اتى وزگەرتىلدى) تالاي رەت جيتس(سپيد) ناۋقاستارمەن بىرگە جاتقىزعان، جانە دە ۇيعىرلارمەن جاتقىزعان. كەيبىرىنىڭ اۋىز-مۇرىندارى ءشىرىپ كەتكەن:
«قۇرت اۋىزدان كىرىپ مۇرىننان شىعاد. تۇرمە باقىلاۋشىسى كوپتەگەن ەركەك ساقشىلاردىڭ الدىندا ايەلدەرگە كيىمدەرىن تىر جالاڭاشتاپ شەشكىزىپ، انال تەسىگىن تەكسەرەدى. ءبىر قىز ساقشىلارعا: مەن ايەلزاتىمىن عوي، مەنىڭ ار نامىسىمدى سيلاساڭدار ەتتى دەگەنىنە قاراماي وعان قاراپ تۇرا بەردى. بارشاگۇلدىڭ سۋرەتىنە قاراعاندا، ونىڭ اياعىنداعى بۇلشىق ەتپەن سۇيەكتەرى اجىراپ كەتكەن، سۋرەتتى كورگەن ادام كوز جاسىن توقتاتا الماي جىلايدى».
بيىل ماۋسىم ايىندا ءۇرىمجى كرەماتوريىندا ەلۋ قاۋىپسىزدىك قىزمەتكەر قابىلدايمىز، ايلىعى 8000 (450000 تەڭگە) يۋان دەپ شىعارعان. وسى اقپاراتتى قىزۋ تالىقالاي باستاعان سوڭ، بۇل جارناما الىنىپ تاستالدى. التىنگۇلدىڭ ايتۋىنشا كوپ مۇسىلماندار قان ازدىقتان ولەدى:
«مەنىڭ اپەكەم ءار جولى ساقشىدان ءوزىن قاشان شىعاراتىنىن سۇرايدى، ساقشى: دامەسىن، قازاق، ۇيعىرلار بۇندا كىرگەنى ەشقايسىسى شىعامىن دەپ ويلاماسىن، شىققان كۇننىڭ وزىندە بىرنەشە كۇن وتپەي ولەدى دەگەن. ولار قاماقتا ءار كۇنى تاڭەرتەڭ سيىردا جەمەيتىن كاپۋستا سورپاسىن جەيدى، تۇستە كۇرىش سۋىن ىشەدى جانە ءبىر قاتىپ قالعان بۋعا پىسكەن نان (مومو) جەيدى، مەيلى سەندە قانداي اۋرۋ بولسىن، ءسوزسىز جەيسىڭ، ءار جولى تاماقتان بۇرىن مەملەكەت ءانۇرانىن ايتادى، شي جينپيڭدى ماداقتاعاندا عانا مومو جەي الادى. كەيبىر ادامدار اۋىرىپ جەردە جاتىپ قالادى، تاماقتا جەي الماي بەس-التى كۇن جاتقان سوڭ ولەدى. سوندىقتان ىشىنە ءتىرى ادام كىرىپ، ەكى كۇن بولماي قان ازدىقتان ءولىپ كەتەدى».
بارشاگۇل قاماقتا ءتورت ايدان كەيىن شىداماي تالىپ قالعان. التىنگۇلدىڭ ايتۋىنشا ساقشىلار ونىڭ قاماقتا ءولىپ قالۋىنان قورقىپ ونى تۇرمە ەمحاناسىنا اپارعان:
«ول ەسىن ارەڭ جيناپ قايدا ەكەنىن سۇرادى، مەدبيكە ەمحاناداسىڭ دەدى، اينالاسىنداعى اۋرۋلارعا قاراسا قولدارى كىسەندەلگەن نەمەسە بايلانعان ادامدار ەكەن. ساقشىلار ونى ەمحاناعا اكەلگەن سوڭ ءبىز وتباسىمەن اپەكەمىزدى الىپ قايتتىق. ول كەزدە اپەكەم ءالى ەسىن جييا الماي جاتقان ەدى، كوزىن دە اشا المادى».
قاماققانادا مۇسىلماندار سارى ءتۇستى مەن قارا ءتۇستى كيىم كيەدى. سارى تۇستىلەرى مەزگىلسىز كەتكەندەر. التىنگۇلدىڭ ايتۋىنشا:
ولارعا سارى كيىم كيگىزەدى، سارى كيىم كيگەندەرى ءومىر بويى شىعا المايدى، ولار ءۇرىمجى وقيعاسىنا قاتىسقاندار، ەسىرتكى ساتقاندار نەمەسە ون نە جيىرما جىل كەسىلگەن ۇيعىر، قازاق، دۇنگەندەر، ولار قىرىقتان اسقان ايەلدەر، ولاردىڭ كوبىسى قۇتىرىپ كەتتى. تاربيەلەۋشىلەر سارى كيىمدىلەرگە جاڭادان كەلگەندەردى ۇرۋعا بۇيرىق بەرەدى».
ولار قامالعان ادامداردىڭ كىم ەكەندىگىن ءبىلىپ قويۋدان الاڭداپ ولاردىڭ اتتارىن اتامايدى. التىنگۇلدىڭ ايتۋىنشا، ونىڭ اپەكەسى قوعام قاۋىپسىزدىك ساقشىسىنىڭ ءبىر ۇيعىر اپانىڭ اياعىنان وق اتقانىن ءوز كوزىمەن كورگەن، ودان كەيىن ول ۇيعىر اپا عايىپ بولىپ كەتتى:
«ۇستالعان قازاق، ۇيعىرلار سارى كيىم كيەدى، اتتارى اتالمايدى، تەك سارى كيىمدىلەر دەيدى. ولاردىڭ كيگەن قارا بۇل اياقكيىمدەرىن لاقتىرۋعا بولمايدى، مەنىڭ اپەكەمنىڭ اياعىنداعى قارا بۇل اياقكيىمدەرىن جۇزدەن ارتىق ادام كيگەن بولۋى مۇمكىن، تەسىك تەسىك. ساقشى مەنىڭ اپەكەمە ناگانىن توسەپ تۇرىپ ءسوزسىز كييۋىن بۇيىردى. قىستا بايپاق جوق، جالاڭ اياقكيىممەن جۇگىردى، اياقتا ءبارى قان، جەردە ءبارى قان، قابىرعادا دا قان. ولار ءبىر رەت جۇگىرگەن كەزدە، ءبىر ۇيعىر اپا جۇگىرە الماي اياق كيىمى ءتۇسىپ قالادى، ەندى ەڭكەيىپ الا بەرگەنىندە ءبىر ساقشى ونىڭ اياعىنان اتىپ جىبەرەدى، قاردىڭ ءۇستى بىراق قانعا بويالدى، ساقشى بۇل اپانى الىپ كەتتى، سودان كەيىن ول اپانى كورگەن جوق، ءولىپ قالعان بولۋى مۇمكىن. سوندىقتان ولار مەيلى اياز بولسىن، مەيلى اياقكيىمدەرى ءتۇسىپ قالسىن، سوندا دا جۇگىرۋلەرى كەرەك، جاندارىن ساقتاپ قالۋلارى ءۇشىن».
قىستا، قاماقتاعى ساقشىلار سۋىق سۋمەن مۇسىلمانداردىڭ ۇستىنە قۇيادى، وتە ايانىشتى، ءاربىر باسىنان وتكىزگەن ادام ەسىنەن شىعارمايدى. التىنگۇلدىڭ ايتۋىنشا، ساقشىلار توك تاياقپەن ايەلدەردىڭ ومىراۋىن سوققىلايدى ەكەن، ءتىرى شىققانداردى قۇداي ساقتاعان دەگەن ءسوز:
«ءار ايدا ءبىر تاربيەلەۋ كەزەڭى بولادى. ساقشى كەزكەلگەن ادامدى ۇرادى، جانە دە سۋىق سۋمەن اپەكەمنىڭ ۇستىنە قۇيادى، ءبىر ايەل ساقشى تىزەسىمەن اپەكەمنىڭ قۇرساعىنا جاتىپ الىپ، قولىمەن شاشىن تارتىپ تۇرىپ، نە ءۇشىن مۇندا كەلگەنىڭدى بىلەسىڭبا دەپ ونىڭ ومىراۋىن توك تاياقپەن سوققىلايدى ەكەن، اپەكەمە ءبىر رەت سوققان، كەيبىرىنە ەكى-ءۇش رەت سوققان. ۇيعىر ايەلدەر قۇتىرىپ كەتتى. ەگەر ادام ءولىپ قالسا ولار الىپ كەتەدى. ءبىر قاماق ورنىندا ءار كۇنى بىرنەشە ادام ولەدى. اپەكەم وسىنى كورگەن سوڭ جۋاسسىپ قالدى، جىلاۋىن دا توقتاتتى، بىراق كوپ تالاتىن بولىپ قالدى. ەگەر ونىڭ ىشىندە بەس ادام كىرىپ ءبىر ادام ءتىرى شىقسا ول مەنىڭ اپەكەم سيياقتى قۇداي قولداعان دەگەن ءسوز. اپەكەمنىڭ بىلۋىنشە وزىمەن بىرگە ۇستالعان ءۇش ءجۇز ادامنىڭ ىشىندە اپەكەم عانا ءتىرى قالعان جالعىز ادام ەكەن».
بارشاگۇل تۇرمەدەن شىققانىنا كوپ ايلار بولسا دا، وعان ەركىندىك بەرىلمەپتى. ساقشى ونىڭ ءۇيىنىڭ قارسىسىنداعى قۇرىلىستا كامەرا ورناتىپ، وعان پەردە ىلۋىنە، سول وڭىردەن كەتۋىنە، جەكە كۋالىكپەن عانا كىرە الاتىن دۇكەندەرگە كىرۋگە تيىم سالىپتى. ەگەر اپەكەسى جەكە كۋالىگىمەن دۇكەنگە كىرمەكشى بولىپ ەسىكتەگى جەكە كۋالىك تەكسەرگىشكە ۇرسا شيقىلداپ شىعا كەلەدى، كۇزەتشى ونى كىرگىزبەيدى.
ءتىلشى وسى تۋرالى ءۇرىمجى قالالىق قوعام قاۋىپسىزدىك مەكەمەسىنە قوڭىراۋ شالىپ، وسى ءىس تۋرالى سۇراعانىندا قارسى جاق تەلەفوندى ۇزە سالدى.
chinaaid ءتىلشىسى ريشارت